Barter jest to rodzaj handlu, w którym dobra lub usługi są bezpośrednio wymieniane na inne dobra lub usługi bez udziału pieniądza.
Barter - rys historyczny
Barter był wykorzystywany przez społeczeństwa prymitywne przed wprowadzeniem przez nie pieniądza. Handel na zasadzie barteru odbywał się wtedy raczej pomiędzy różnymi społecznościami, niż pomiędzy członkami jednej społeczności. Wewnątrz społeczności redystrybucja dóbr odbywała się raczej na bazie tradycji i zależności społecznych niż barteru.
Barter w gospodarkach rozwiniętych
W rozwiniętych gospodarkach barter występuje w dość ograniczonym zakresie. Wypiera on transakcje pieniężne jedynie w gospodarkach dotkniętych hiperinflacją lub kryzysem monetarnym. Jednak nawet w sytuacji hiperinflacji zjawisko barteru staje się coraz bardziej ograniczone. Wynika to z tego, że dokonywanie transakcji barterowych robi się coraz bardziej kłopotliwe. Coraz większa specjalizacja produkcji i zależność ludzi od produkcji masowej powoduje odseparowanie większości z nich od dóbr ogólnie potrzebnych, takich jak jedzenie czy ubranie, a sprawia, że wiele podmiotów posiada dobra, które trudniej wymienić w wymianie barterowej.
Weźmy za przykład producenta samochodów. Gdyby miał się on rozliczać metodą barterową musiałby płacić pracownikom wyprodukowanymi przez siebie samochodami. Pracownik jednak potrzebuje ograniczonej ilości samochodów, a potrzebuje ubrań, jedzenia i dachu nad głową, których zakup przy wykorzystaniu samochodów jako środka wymiany byłby bardzo kłopotliwy. Dodatkowo pracownik posiada bardzo wiele innych potrzeb, takich jak książki, wizyty w kinie, podróże, bilety na autobus itp. Otrzymując od pracodawcy np. 2 samochody rocznie, miałby on ogromną trudność w zaopatrzeniu się we wszystkie te rzeczy.
W sytuacji hiperinflacji we współczesnych gospodarkach, zamiast barteru wykorzystywana jest więc raczej stabilna waluta obca – historycznie dolar amerykański, ale coraz częściej również euro.
Barter wielostronny
Barter wielostronny jest próbą odpowiedzi na opisane powyżej problemy barteru we współczesnych gospodarkach. Barter wielostronny jest rozwiązaniem polegającym na udziale bardzo wielu stron w wymianie barterowej, dzięki czemu za jeden wartościowy produkt można zakupić wiele innych, tańszych towarów, często od różnych dostawców. Barter wielostronny występuje w ramach specjalnie utworzonej społeczności barterowej, w której handel odbywa się przy użyciu wewnętrznej waluty wykorzystywanej jedynie w ramach tej społeczności.
Barter wielostronny ma miejsce na giełdach barterowych, które prowadzą rozliczenia oraz księgują transakcje na nich zawierane. Gdy przedsiębiorstwo sprzeda innemu przedsiębiorstwu dane dobro, na jego koncie księgowana jest odpowiednia ilość kredytów barterowych, za które może ono następnie kupować inne dobra na danej giełdzie.
Członkami giełd barterowych są z reguły duże przedsiębiorstwa, które dokonują wymian barterowych między sobą, wykorzystując te platformy do zwiększenia sprzedaży.
Opodatkowanie transakcji barterowych
W przypadku umowy barterowej, każda ze stron traktowana jest jednocześnie jako wierzyciel oraz jako dłużnik. Za przychód w przypadku barteru uważa się wartość należnych świadczeń wzajemnych wykonanych w ramach tej działalności. Wielkość świadczeń dla celów podatkowych ustala się na podstawie przeciętnych cen danych wyrobów, stosowanych w czasie zawarcia transakcji, lub w przypadku braku rynku danego dobra - na podstawie przeciętnych cen podobnego dobra, na które występuje aktywny rynek oraz biorąc pod uwagę różnice oraz stopień zużycia przedmiotów barteru. W przypadku barteru opodatkowaniu podlega dochód podatnika, czyli różnica między ustalonym przychodem a kosztami nabycia towarów, pomniejszona o koszty sprzedaży.
Przykład
Firmy Alfa i Beta dokonują transakcji barterowej. Co do zasady, wartość wymienianych towarów powinna być równa:
- Firma Alfa dostarcza firmie Beta towary o wartości 2000, których kosz wytworzenia wyniósł 1800;
- Firma Beta dostarcza firnie Alfa towary o wartości 2000, których koszt wytworzenia wyniósł 1600.
W tej sytuacji:
- Dochód podatkowy firmy Alfa wynosi 200 (2000 – 1800)
- Dochód podatkowy firmy Beta wynosi 400 (2000 – 1600)