Uchylanie się od płacenia podatków (ang. tax evasion, inaczej oszustwo podatkowe lub nielegalna ucieczka przed podatkiem) jest nielegalnym działaniem zmierzającym do niepłacenia lub ograniczenia wysokości płaconych podatków. Należy odróżnić je od legalnego unikania podatków.
Przykłady oszustw podatkowych
- niezgłoszenie obowiązku podatkowego, np. wynajem własnego mieszkania i niezgłoszenie tego w urzędzie skarbowym,
- składanie fałszywych zeznań podatkowych, np. zaniżając wartość dochodów,
- prowadzenia działalności gospodarczej „na czarno”,
- prowadzenie podwójnej rachunkowości, prawdziwej na potrzeby zarządcze i zafałszowanej na potrzeby fiskusa.
Przyczyny oszustw podatkowych
Istnieje wiele przyczyn, dla których zarówno osoby fizyczne, jak i gospodarcze decydują się na uchylanie się od podatków. Do najważniejszych należą:
- przyczyny moralne,
- przyczyny polityczne,
- przyczyny ekonomiczne,
- przyczyny techniczne.
Przyczyny moralne występują gdy w świadomości społecznej niezapłacenie podatku nie jest niczym złym, a skuteczna ucieczka przed podatkiem daje poczucie satysfakcji. Ponadto często w powszechnym przekonaniu podatki są za wysokie i niesprawiedliwe, a przepisy są niejasne i zmienne, co zmniejsza poczucie winy w przypadku uchylenia się od podatku. Zjawisko to jest szczególnie nasilone w sytuacji podwójnego opodatkowania, gdzie podatnik odczuwa niesprawiedliwość z powodu tego, że dany podatek pobierany jest od niego dwa razy.
Przyczyny polityczne wynikają z braku poparcia dla ustawodawcy. Uchylanie się od podatków staje się wyrazem rozczarowania elitami rządzącymi i braku zaufania do władzy publicznej. Ponadto, postrzeganie fiskusa jako wroga przez podatników w przypadku jego biurokratycznego podejścia, potęguje chęć uchylenia się od podatku.
Przyczyny ekonomiczne są związane z kondycją finansową danego podatnika, a także z kondycją całej gospodarki. Jeśli dane przedsiębiorstwo świetnie prosperuje i ma doskonałe perspektywy rozwoju, będzie bardziej skłonne płacić podatki. Firma na skraju bankructwa może chwytać się wszelkich sposobów (w tym oszustw podatkowych), aby tylko przetrwać.
Wśród przyczyn technicznych wymienia się:
- skomplikowanie regulacji podatkowych i złożoność systemu podatkowego:
- powodujące utrudnienia w zapłaceniu podatku we właściwej wielkości
- ułatwiające nadużywanie dostępnych ulg i zwolnień
- brak wiedzy podatników (np. co i w jakim zakresie jest przedmiotem opodatkowania).