Jednostka współzależna (współkontrolowana) jest to jednostka gospodarcza, która jest współkontrolowana przez co najmniej dwóch wspólników na podstawie zawartej przez nich umowy, umowy spółki lub statutu spółki.
Ze względu na trochę nietrafioną nazwę stosowaną w prawie (m.in. Ustawie o rachunkowości) - "współzależna" - ten typ jednostki często bywa mylony z jednostką zależną. Dlatego często stosuje się inną nazwę (nie wymienianą jednakże w Ustawie) - "współkontrolowana" - która lepiej oddaje istotę powiązań pomiędzy inwestorem (zwanym wspólnikiem jednostki współzależnej) a jednostką współzależną.
Wykazywanie w sprawozdaniu finansowym
Jednostki współzależne (współkontrolowane) przez jednostki grupy kapitałowej są objęte obowiązkiem konsolidacyjnym i ich dane finansowe są uwzględniane w skonsolidowanym sprawozdaniu sporządzanym przez jednostkę dominującą (patrz Konsolidacja sprawozdań finansowych).
Zgodnie z Ustawą o rachunkowości udziały w jednostce współzależnej (współkontrolowanej) można wyceniać i wykazywać w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym dwoma metodami: metodą praw własności lub metodą proporcjonalną.
Sprawowanie współkontroli
Sprawowanie współkontroli przez wspólnika polega na strategicznym i operacyjnym kierowaniu jednostką współzależną (współkontrolowaną) na równi z innymi wspólnikami. Zasady sprawowania współkontroli poprzez wspólników muszą być określone w odpowiednim dokumencie (umowie pomiędzy wspólnikami, umowie spółki lub statucie spółki). Celem wspólnego sprawowania kontroli nad spółką jest wspólne osiąganie korzyści ekonomicznych. Wraz z częścią korzyści każdy ze wspólników przejmuje także część ryzyka związanego z działalnością jednostki współzależnej.
W odróżnieniu od innych spółek podporządkowanych (jednostki zależnej i jednostki stowarzyszonej) dla ustalenia, czy zachodzi współkontrola nieistotna jest wysokość udziałów poszczególnych wspólników. Liczą się jedynie zapisy w umowie lub statucie.
Przykład:
- Spółka akcyjna "CCC" ma czterech właścicieli - "Tomek", "Romek", "Bolek", "Lolek".
- Spółka "Tomek" posiada 21% udziałów.
- Spółka "Romek" posiada 51% udziałów.
- Spółka "Bolek" posiada 20% udziałów.
- Spółka "Lolek" posiada 8% udziałów.
W statucie spółki "CCC" zawarto zapis mówiący o równorzędnym prawie wszystkich czterech wspólników do kierowania polityką finansową i operacyjną spółki. Każdy ze wspólników jest uprawniony do 1 głosu podczas walnego zgromadzenia akcjonariuszy.
W związku z tym wszystkie cztery spółki: "Tomek", "Romek", "Bolek", "Lolek" są wspólnikami jednostki współzależnej (współkontrolowanej). Innymi słowy: spółka "CCC" jest jednostką współzależną od każdego z czterech wspólników.
A jak wyglądałyby powiązania pomiędzy spółkami, gdyby nie odpowiedni zapis w statucie? "CCC" byłaby:
- jednostką stowarzyszoną dla "Tomka",
- jednostką zależną dla "Romka",
- długoterminową inwestycją kapitałową dla "Bolka" i "Lolka".