Akredytywa

Akredytywa jest instrumentem ułatwiającym bezgotówkowe rozliczenie międzynarodowych transakcji handlowych. Akredytywa jest to pisemne zobowiązanie banku importera do wypłacenia wskazanemu beneficjentowi (eksporterowi) określonej kwoty pieniężnej w ustalonym terminie, pod warunkiem dostarczenia do banku pośredniczącego przez beneficjenta dokumentów, które odpowiadają wymogom akredytywy.

Akredytywa otwierana jest przez bank na zlecenie importera. Importer zleca otworzenie akredytywy w celu zapewnienia zapłaty eksporterowi za dostawę dóbr bądź usług. Płatność za wysłanie dóbr lub wykonanie usług jest wypłacana eksporterowi z chwilą okazania przez niego bankowi odpowiednich dokumentów transportowych stwierdzających wywiązanie się z kontraktu handlowego. Prezentacja dokumentów w banku jest istotnym wymogiem zawartym w umowie akredytywy. Ważna jest także konieczność okazania dokumentów w ustalonym terminie, który jest zarazem terminem ważności akredytywy.

Korzyści z akredytywy

Akredytywa jest wyjątkowo bezpiecznym instrumentem zabezpieczającym zarówno interesy importera jak i eksportera.

Chroni ona eksportera przed ryzykiem handlowym transakcji zabezpieczając płatność za dostawę. Importer otwierając akredytywę musi zdeponować w banku kwotę odpowiadającą wartości dokonywanego zakupu. Bank gwarantuje wypłatę tej kwoty eksporterowi pod warunkiem dostarczenia dokumentów wymienionych w umowie akredytywy.

Chroni ona importera, który nie dokonuje zapłaty do momentu ustalonego w akredytywie, czyli do momentu przekazania dokumentów, np. po inspekcji otrzymanej dostawy. Ryzyko otrzymania wadliwego towaru jest więc także ograniczone.

Z powodu opisanych powyżej korzyści, akredytywa wykorzystywana jest w przypadku handlu pomiędzy kontrahentami, którzy nie mają do siebie zaufania, lub w przypadku handlu z kontrahentem, który działa w kraju którego jurysdykcja utrudnia lub uniemożliwia lub czyni bardzo pracochłonną lub kosztowną skuteczną egzekucję długów.

Należy jednak zaznaczyć, że powyższe korzyści niosą ze sobą również minusy. Koszty akredytywy są znacznie wyższe niż w przypadku inkasa. Akredytywa także może nie zabezpieczać dostatecznie importera przed niewykonaniem kontraktu, jako że ma ona termin ważności i gdy on wygaśnie eksporter nie ponosi żadnych konsekwencji z tytułu niewywiązania się z umowy.

Podmioty akredytywy

W transakcji akredytywy uczestniczą cztery podmioty:

1. Zleceniodawca (importer) jest to podmiot gospodarczy, który występuje do swojego banku o zobowiązanie się do dokonania płatności beneficjentowi akredytywy określonej kwoty pieniężnej w ustalonym czasie pod warunkiem okazania przez niego uzgodnionych dokumentów stanowiących wymóg akredytywy. Importer zleca swojemu bankowi otwarcie akredytywy zapewniając jednocześnie pokrycie środków wypłaconych beneficjentowi wraz z ewentualnymi kosztami i prowizjami należnymi bankowi lub zabezpieczając tą płatność w formie, która została wcześniej uzgodniona. Należna eksporterowi płatność wynika z kontraktu handlowego zawartego pomiędzy importerem a eksporterem, jednak jest to odrębny stosunek umowny niezwiązany bezpośrednio z akredytywą. Zleceniodawca nie jest także bezpośrednio stroną w umowie akredytywy, jednak z faktu zainicjowania otwarcia transakcji ma on prawo do dochodzenia od swojego banku pokrycia strat wynikłych z ewentualnych zaniechań banku.
2. Bank importera na wniosek zleceniodawcy otwiera akredytywę, w której samodzielnie zobowiązuje się do dokonania zapłaty eksporterowi pod warunkiem spełnienia przez niego w ustalonym terminie wymogów akredytywy. Zobowiązanie banku sprowadza się do obowiązku zapłaty za okazane dokumenty kwoty środków pieniężnych zawartej w umowie akredytywy. Przebieg transakcji handlowej nie jest kontrolowany przez bank, decyzja o wypłaceniu środków pieniężnych oparta jest bowiem wyłącznie na podstawie okazanych przez eksportera dokumentów.
3. Beneficjent (eksporter) jest to podmiot gospodarczy, który sprzedaje importerowi dobra lub usługi. Na rzecz eksportera otwierana jest akredytywa, jednak nie ma on żadnych zobowiązań z nią związanych, bowiem dostawa towarów wynika z odrębnej umowy, którą jest kontrakt handlowy zawarty pomiędzy importerem a eksporterem. Spłata wierzytelności eksportera następuje z chwilą spełnienia przez niego warunków akredytywy, czyli dostarczenia do banku pośredniczącego uzgodnionych dokumentów, które potwierdzają wywiązanie się z kontraktu handlowego. Eksporter ma prawo zażądać tej zapłaty po spełnieniu wymogów akredytywy, czyli po złożeniu w terminie dokumentów, z których wynika, że świadczenie eksportera wobec importera zostało wykonane.
4. Bank pośredniczący (bank eksportera) w transakcji akredytywy może spełniać różne role:
   1. Awizowanie akredytywy - bank eksportera jest w tej sytuacji jedynie pośrednikiem w korespondencji pomiędzy eksporterem a bankiem importera. Bank pośredniczący działa, zatem jako przedstawiciel banku importera, co oznacza, że nie podejmuje on żadnych zobowiązań.
   2. Negocjowanie dokumentów - bank eksportera jest w tym przypadku pośrednikiem pomiędzy eksporterem a bankiem importera. Do obowiązków banku pośredniczącego należy sprawdzenie zgodności dokumentów dostarczonych przez eksportera, jednak dalej działa on w imieniu banku importera.
   3. Negocjowanie weksli/trat - bank eksportera jest w tej sytuacji bankiem awizującym akredytywy, zatem działając, jako pośrednik w korespondencji pomiędzy eksporterem a bankiem importera jest przedstawicielem tego ostatniego. Drugą rolę, jaką spełnia bank eksportera jest występowanie, jako nabywca weksli/trat zgodnie z prawem wekslowym. W zależności od rodzaju weksla bankowi eksportera może przysługiwać prawo regresu.
   4. Potwierdzenie akredytywy - bank eksportera w tej sytuacji samodzielnie podejmuje własne zobowiązanie na warunkach takich jak akredytywa oryginalna. Bank pośredniczący zobowiązuje się, zatem do dokonania we własnym imieniu płatności na rzecz eksportera po spełnieniu przez niego warunków akredytywy. Bank pośredniczący ma w związku z tym takie same obowiązki i uprawnienia w stosunku do eksportera jak gdyby to on otworzył akredytywę. Rozliczenia pomiędzy bankiem importera a bankiem pośredniczącym reguluje odrębna umowa pomiędzy nimi zawarta.

Rodzaje akredytyw

Ze względu na charakter zobowiązania banku importera

• Akredytywa odwołalna jest to akredytywa, w której bank importera zastrzega sobie prawo do odwołania lub zmiany swojego zobowiązania w dowolnym momencie przed upływem terminu ważności akredytywy bez konieczności zawiadomienia beneficjenta.
• Akredytywa nieodwołalna występuje, gdy akredytywa nie może być zmieniona ani anulowana bez zgody zainteresowanych stron: banku importera, banku pośredniczącego, zleceniodawcy oraz beneficjenta. Spełnione muszą być jednak dwa formalne warunki: akredytywa musi zawierać termin ważności oraz wyraźne stwierdzenie o nieodwołalności.
• Akredytywa gotówkowa jest to akredytywa, której płatność następuje w gotówce natychmiast po okazaniu bankowi przez eksportera wymaganych dokumentów.
• Akredytywa dyskontowa występuje, gdy bank importera zobowiązuje się do zapłaty beneficjentowi kwoty akredytywy, która staje się kredytem zaciągniętym przez zleceniodawcę. W tym przypadku bank zobowiązuje się do skupu za gotówkę traty terminowej, która ciągniona jest na importera przez eksportera.
• Akredytywa akceptacyjna jest to akredytywa, w której bank importera zobowiązuje się do zaakceptowania traty terminowej. Gdy to nastąpi, ważność uzyskuje zobowiązanie wekslowe banku z tytułu akceptu. Oznacza to, że eksporter udziela kredytu importerowi, a bank poprzez udzielenie akceptu na wekslu staje się gwarantem spłaty tego kredytu.
• Akredytywa gwarancyjna występuje, gdy eksporter kredytuje importera, z kolei bank odgrywa rolę gwaranta spłaty kredytu. Bank importera poprzez otwarcie akredytywy gwarantuje dokonanie przez importera akceptu traty terminowej ciągnionej przez eksportera na importera oraz gwarantuje zapłatę traty w terminie jej wymagalności.

Ze względu na uprawnienia beneficjenta akredytywy

• Akredytywa przenośna występuje, gdy beneficjent akredytywy ma prawo do przeniesienia części lub całości uprawnień dotyczących akredytywy na rzecz innej osoby lub innych osób. Wymagane jest jednak dokonanie wyraźnej dyspozycji przez bank importera oraz beneficjenta pierwotnego. Co więcej, przeniesienie może nastąpić tylko raz oraz dostawy częściowe muszą być dozwolone, by przeniesienie akredytywy było możliwe.
• Akredytywa nieprzenośna jest to akredytywa, która może być zrealizowana przez jednego, określonego beneficjenta. Może być jednak dokonana zmiana beneficjenta w przypadku akredytywy nieodwołalnej, gdy zgodę wyrażą wszystkie zainteresowane strony, w terminie ważności akredytywy.

Ze względu na rolę, jaka pełni bank pośredniczący

• Akredytywa potwierdzona jest to akredytywa, w której bank pośredniczący oprócz awizowania akredytywy zobowiązuje się do spłaty kwoty akredytywy eksporterowi, gdy ten spełni określone wymogi. Jest to, zatem samodzielne zobowiązanie się banku pośredniczącego do wypłaty beneficjentowi kwoty akredytywy na warunkach, które są identyczne z warunkami akredytywy. Bank pośredniczący ma obowiązek uregulować płatność eksportera we własnym imieniu. Rozliczenia pomiędzy bankami w żaden sposób nie dotyczą beneficjenta akredytywy, gdyż są one niezależne.
• Akredytywa awizowana występuje, gdy rola banku pośredniczącego sprowadza się jedynie do poinformowania eksportera o otwarciu akredytywy oraz do przekazania mu jej treści. Bank ten nie podejmuje własnych zobowiązań, pośredniczy on tylko w korespondencji pomiędzy bankiem importera a beneficjentem akredytywy.
• Akredytywa negocjacyjna jest to akredytywa, w której bank pośredniczący otrzymuje zlecenie od banku importera o awizowaniu akredytywy oraz o zleceniu zapłaty za zaprezentowane przez eksportera dokumenty. Bank pośredniczący dokonuje należnej zapłaty ze środków, które zostały mu pozostawione przez bank importera. Roszczenia beneficjenta nie mogą być skierowane pod adresem banku pośredniczącego, gdyż jest on jedynie przedstawicielem banku importera.

Ze względu na kwestie techniczno-finansowe

• Akredytywa pokryta z dołu występuje, gdy bank pośredniczący wypłaca beneficjentowi całą kwotę akredytywy, a następnie zwraca się do banku importera o jej pokrycie. Ten rodzaj akredytywy wykorzystywany jest, gdy banki blisko ze sobą współpracują, bowiem wymaga ona od obu banków pewnego stopnia zaufania.
• Akredytywa pokryta z góry występuje, gdy bank pośredniczący otrzymuje od banku importera w chwili otwarcia akredytywy całą kwotę potrzebą na pokrycie wypłat z jej tytułu. Z reguły ten rodzaj akredytywy jest wykorzystywany, gdy bank pośredniczący jedynie potwierdza akredytywę lub rozlicza drogą negocjacji beneficjenta akredytywy.
• Akredytywa rembursowa występuje, gdy przy zapłacie kwoty akredytywy pomiędzy bankiem importera a bankiem pośredniczącym pojawia się pośrednik - bank rembursujący. Remburs polega na upoważnieniu banku pośredniczącego do ubiegania się o zwrot wypłaconej kwoty akredytywy od wskazanego banku rembursującego. Bank ten w imieniu banku importera dokonuje płatności bankowi pośredniczącemu z tytułu dokonanych przez niego wypłat. Wyróżniamy kilka rodzajów rembursu:
  • Remburs potwierdzony, - gdy bank rembursujący podejmuje z własnych środków zobowiązanie zapłaty bankowi pośredniczącemu po spełnieniu przez eksportera wymogów akredytywy.
  • Remburs niepotwierdzony, - gdy bank rembursujący dokonuje zapłaty bankowi pośredniczącemu, po spełnieniu przez eksportera wymogów akredytywy, jedynie w przypadku posiadania przez bank importera wystarczających środków.
  • Remburs bezpośredni, - gdy bank importera zobowiązuje się do zapłaty kwoty akredytywy na pierwsze wezwanie banku pośredniczącego, po spełnieniu przez eksportera wymogów akredytywy.
  • Remburs pośredni, - gdy bank importera upoważnienia bank pośredniczący do ubiegania się o zwrot wypłaconej kwoty akredytywy od wskazanego banku rembursującego.

Specjalne rodzaje akredytyw

• Akredytywa w formie listu kredytowego występuje w sytuacji, gdy awizowanie akredytywy następuje bez udziału banku pośredniczącego. Beneficjent akredytywy wystawia tratę ciągnioną na bank importera, który nieodwołalnie zobowiązuje się do jej wykupienia pod warunkiem spełnienia przez beneficjenta wymogów akredytywy.
• Akredytywa rewolwingowa (odnawialna) występuje, gdy przez dłuższy okres czasu pomiędzy eksporterem a importerem występują sukcesywne i powtarzalne dostawy, z reguły jednolitego towaru. Pułap/plafon to ogólna kwota akredytywy, natomiast nawiązka to częściowa kwota określająca wartość jednej dostawy. Akredytywa może być odnawialna w odniesieniu do czasu, co oznacza, że jest ona ważna do określonej kwoty przez określony okres czasu, przykładowo, co miesiąc akredytywa ważna jest na pewną kwotę. Akredytywa może być także odnawialna w odniesieniu do wartości, co oznacza, że beneficjent otrzymuje kwotę nawiązki kolejnej, gdy w całości oraz w określonym okresie czasu zostanie zrealizowana nawiązka poprzednia.
• Akredytywa typu stand-by (zabezpieczająca) występuje, gdy bank importera zobowiązuje się do zapłaty określonej kwoty akredytywy na pierwsze żądanie beneficjenta, w sytuacji, gdy importer nie realizuje zobowiązań kontraktowych.
• Akredytywa typu back-to-back występuje przy realizacji transakcji reeksportowych. W tym przypadku beneficjent akredytywy eksportowej zleca swojemu bankowi otwarcie odrębnej akredytywy na rzecz swojego dostawcy - akredytywy importowej bazującej na akredytywie pierwotnej. Dla prawidłowego przebiegu obu transakcji warunki tych akredytyw muszą być odpowiednio zsynchronizowane, co oznacza, że termin ważności akredytywy eksportowej musi być stosownie dłuższy od terminu ważności akredytywy importowej. Co więcej identyczne dla obu akredytyw muszą być informacje dotyczące nazwy towaru, miejsca przeznaczenia oraz terminu dostawy. Istota tego rodzaju akredytywy polega na tym, że wpływy z akredytywy eksportowej zabezpieczają płatności dla otwartej akredytywy importowej.
• Akredytywa zaliczkowa (red clause, green clause) występuje, gdy na zlecenie i wyłączne ryzyko zleceniodawcy i/lub banku importera istnieje możliwość wypłaty zaliczki beneficjentowi, przez bank importera lub bank pośredniczący, przed spełnieniem przez beneficjenta wymogów akredytywy. Akredytywa zaliczkowa może występować bez rzeczowego zabezpieczenia wypłaconej zaliczki, wtedy mamy do czynienia z czerwoną klauzulą (red clause) lub gdy rzeczowe zabezpieczenie wypłaconej zaliczki występuje - zielona klauzula (green clause).