Instrument pochodny

Instrument pochodny (derywat) - papier wartościowy powiązany, będący pochodną aktywów, zdarzeń lub innych charakterystyk odniesienia (nazywanych instrumentami pierwotnymi lub bazowymi), od wielkości których zależna jest jego wartość¹.

Rodzaje instrumentów pochodnych

Wśród derywatów wyróżniamy:

Kontrakty terminowe

Kontrakty forward

Kontrakt forward to indywidualnie ustalana umowa zawarta w danym momencie, a obejmująca obowiązek dostawy przedmiotu kontraktu w określonym terminie w przyszłości po cenie uzgodnionej w chwili zawierania umowy. Kontrakty te nie są regulowane przez izby rozliczeniowe, stąd też istnieje ryzyko nie wywiązania się stron z umowy. Kontrakty forward to zwykle kontrakty walutowe.

Kontrakty futures

Kontrakt futures różni się od kontraktu forward przede wszystkim tym, że jest zestandaryzowany, a obrót nim odbywa się na zorganizowanych rynkach. W związku z tym kontrakty te oferują inwestorowi większą płynność oraz mniejsze ryzyko. Kontrakty futures dzielimy na:

• finansowe, w tym walutowe (na obce waluty), procentowe (na instrumenty dłużne) i indeksowe (na indeksy finansowe), oraz

• niefinansowe, np. powiązane z prognozami pogody².

Opcje

Opcja to prawo (nie obowiązek) do zakupu lub sprzedaży określonego dobra w ograniczonym czasie i po ustalonej cenie. Opcje dzielimy na:

• opcje kupna (call)
• opcje sprzedaży (put)².

Kontrakty swap (swapy)

SWAP to umowa pomiędzy dwiema lub więcej stronami obejmująca wymianę przepływów gotówkowych. Przepływy te są zwykle związane z instrumentami dłużnymi lub walutami obcymi. Dlatego też swapy dzielimy na:

• procentowe (interest rate swaps)
• walutowe (currency swaps)² .

Instrumenty hybrydowe

Są to instrumenty finansowe łączące standardowe instrumenty pochodne (kontrakty futures, opcje i swapy) z innymi instrumentami finansowymi, zwykle dłużnymi, np. obligacjami¹. Derywaty można również podzielić na:

• standaryzowane - tworzone dla szerokiego grona inwestorów, o prostej konstrukcji, dające możliwość łatwej sprzedaży, oferowane na rynku regulowanym, np. giełdzie.
• niestandaryzowane - tworzone w celu zaspokojenia specyficznych potrzeb inwestorów¹.

Funkcje instrumentów pochodnych

Derywaty pełnią dwie zasadnicze funkcje:

• ubezpieczeniową - zabezpieczają przed wzrostem/ spadkiem wartości instrumentu pierwotnego;
• spekulacyjno-dochodową - umożliwiają spekulację, czyli osiąganie zysku ze sprzedaży i kupna derywatów w wyniku zmiany ich wartości (różnic cenowych) (por. (3)).

Po raz pierwszy derywaty pojawiły się w Polsce w styczniu 1998 r. na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Punktem odniesienia był dla nich indeks WIG-20³.