Konsolidacja sprawozdań finansowych

Konsolidacja sprawozdań finansowych polega na połączeniu sprawozdań finansowych dwóch lub więcej podmiotów gospodarczych, funkcjonujących odrębnie na rynku, ale powiązanych kapitałowo, i takim ich przedstawieniu jak gdyby działały one jako jeden podmiot gospodarczy.

Cele przeprowadzania konsolidacji sprawozdań kapitałowych obejmują:

• ujawnienie monopolizacji rynku przez jedną spółkę, działającą pod wieloma markami, jako wiele podmiotów,
• ujawnienie transferu zysków do spółek, zarejestrowanych w tzw. "oazach podatkowych",
• uniemożliwienie spółkom deformacji prawdziwego obrazu sytuacji ekonomicznej jednostki dominującej. Spółka sprawująca kontrolę ekonomiczną nad inną spółką ma możliwości na takie kształtowanie wzajemnych stosunków, aby sztucznie poprawić lub pogorszyć kondycję finansową spółek. Wśród przykładów takich działań można wymienić m.in.:
  • sprzedaż do spółki-córki produktów lub usług po zawyżonych/zaniżonych cenach,
  • tworzenie spółki-córki poprzez wniesienie aportem składników aktywów rzeczowych (np. maszyn) w innej (wyższej lub niższej) wartości niż były wykazywane w księgach spółki-matki (w konsekwencji zawyżona/zaniżona jest nie tylko wartość inwestycji w spółkę zależną, ale również koszty amortyzacji aktywów rzeczowych (np. maszyn)),
  • sprzedaż produktów wytworzonych przez spółkę-córkę do spółki-matki w celu wykorzystania ich przez spółkę-matkę jako aktywa produkcyjne (np. nowa linia produkcyjna); w rezultacie koszty wytworzenia aktywa pokazywane są w spółce-córce jako koszty sprzedanych produktów, podczas gdy w rzeczywistości, gdyby spojrzeć na obie spółki jak na jeden wspólnie funkcjonujący podmiot gospodarczy, są to koszty wytworzenia produktów na potrzeby własne.

Nadrzędne zasady konsolidacji sprawozdań finansowych

1. Wszelkie korekty konsolidacyjne dokonywane i ujawniane są wyłącznie w arkuszu konsolidacyjnym, sprawozdania jednostkowe spółek objętych konsolidacją nigdy nie są zmieniane.
2. Korekty konsolidacyjne bilansu nie mogą naruszać równowagi bilansowej.
3. Jednostki podporządkowane powinny stosować politykę rachunkowości zgodną z polityką stosowaną przez podmiot dominujący. Jeśli występują rozbieżności w stosowanych zasadach rachunkowości (np. w przypadku metod wyceny zapasów lub wyboru metody sporządzania rachunku zysków i strat), jednostka podporządkowana musi sporządzać dodatkowe sprawozdanie finansowe zgodne z polityką rachunkowości jednostki dominującej.
4. Dzień sporządzenia jednostkowych sprawozdań finansowych jednostek podporządkowanych nie może przypadać na więcej niż 3 miesiące przed dniem przeprowadzenia konsolidacji sprawozdań finansowych. Co do zasady - dzień bilansowy sporządzenia jednostkowych i skonsolidowanego sprawozdania finansowego powinien być ten sam.
5. Zgodnie z zasadą istotności konsolidacja może nie obejmować danych spółki zależnej, jeśli są one nieistotne z punktu widzenia jednostki dominującej (np. obrót spółki zależnej stanowi mniej niż jeden procent obrotów grupy kapitałowej).
6. Wartość firmy z konsolidacji powstaje w momencie objęcia kontroli nad jednostką podporządkowaną, tylko wtedy gdy cena nabycia przewyższa udział jednostki przejmującej w wartości godziwej aktywów netto (inaczej mówiąc - kapitale własnym) jednostki przejmowanej. W przeciwnym razie (tzn. w przypadku gdy nabyty udział jednostki przejmującej w wartości godziwej aktywów netto jednostki przejmowanej przewyższa cenę nabycia) powstaje ujemna wartość firmy. Nie wolno mylić wartości firmy (z konsolidacji) z wartością danej spółki czy wartością jej znaków towarowych czy też logo. Wartość danej spółki nie jest wykazywana w jej aktywach, natomiast wartość znaków towarowych czy też logo mogą być wykazywane jako wartości niematerialne i prawne. Wartość danej spółki może zostać ujawniona tylko w bilansie innej spółki, która przejęłaby tę pierwszą.

Elementy skonsolidowanego sprawozdania finansowego

Skonsolidowane sprawozdanie finansowe obejmuje te same części składowe, co jednostkowe (czyli nieskonsolidowane, "normalne") sprawozdanie finansowe, czyli:

1. wprowadzenie do skonsolidowanego sprawozdania finansowego,
2. skonsolidowany bilans,
3. skonsolidowany rachunek zysków i strat,
4. skonsolidowany rachunek przepływów pieniężnych,
5. zestawienie zmian w skonsolidowanym kapitale własnym,
6. dodatkowe informacje i objaśnienia do skonsolidowanego sprawozdania finansowego.

Wprowadzenie do skonsolidowanego sprawozdania finansowego dokładnie opisuje, jakie jednostki zostały objęte konsolidacją, która jednostka jest jednostką dominującą, rodzaj i siłę powiązań kapitałowych pomiędzy poszczególnymi jednostkami powiązanymi. Ponadto we wprowadzeniu powinny zostać ujawnione również spółki nieobjęte konsolidacją, w których konsolidowane spółki posiadają udziały.

Skonsolidowany bilans ujawnia m.in. wartość firmy (ew. ujemną wartość firmy), która może powstać w momencie zakupu udziałów (patrz Nadrzędne zasady konsolidacji sprawozdań finansowych, punkt 6). Konsolidacja bilansów polega, na ich zsumowaniu oraz przeprowadzeniu szeregu korekt bilansowych, eliminowane są m.in.:

• wzajemne rozrachunki (należności i zobowiązania),
• wartość inwestycji w jednostki zależne i współzależne objęte konsolidacją,
• różnice wynikające z doprowadzania danych ze sprawozdań jednostkowych do wartości godziwych,
• wypłacone i otrzymane dywidendy
• marże na sprzedanych w ramach grupy towarach, które nie zostały sprzedane poza grupę.

Korekty wynikają z tego, że gdyby wszystkie konsolidowane jednostki działały jako jeden podmiot gospodarczy, nie miałby on sam wobec siebie zobowiązań, ani też nie wypłacałby sam sobie dywidend, a nadrzędnym celem konsolidacji jest właśnie takie ukazanie grupy spółek, jak gdyby były jednym dużym podmiotem.

Skonsolidowany rachunek zysków i strat może być sporządzony (tak samo jak w przypadku jednostkowych sprawozdań finansowych) w jednym z dwóch wariantów - do wyboru przez przedsiębiorstwo - w wariancie kalkulacyjnym lub w wariancie porównawczym. W skonsolidowanym rachunku zysków i strat eliminowane są m.in.:

• transakcje wzajemne (np. koszty i przychody związane z wewnątrzgrupową sprzedażą produktów, towarów i usług),
• przychody z tytułu dywidend od jednostek objętych konsolidacją,
• odpisy wartości (i ujemnej wartości) jednostek podporządkowanych.

Skonsolidowany rachunek przepływów pieniężnych (ang. cash-flow statement) może być sporządzony (tak samo jak w przypadku jednostkowych sprawozdań finansowych) w jednym z dwóch wariantów - do wyboru przez przedsiębiorstwo - metodą bezpośrednią lub pośrednią. Skonsolidowany rachunek przepływów pieniężnych sporządza się na bazie jednostkowych rachunków przepływów pieniężnych oraz skonsolidowanego bilansu, rachunku zysków i strat oraz informacji dodatkowej. Przy czym bardzo częstą praktyką jest sporządzanie skonsolidowanego rachunku przepływów pieniężnych bez wykorzystania jednostkowych rachunków przepływów pieniężnych z uwagi na komplikacje dotyczące wyłączeń wzajemnych przepływów.

Dodatkowe informacje i objaśnienia do skonsolidowanego sprawozdania finansowego ujawniają wiele istotnych informacji na temat grupy kapitałowej i jednostek podporządkowanych. W tej części skonsolidowanego sprawozdania finansowego muszą się znaleźć szczegółowe informacje na temat m.in.:

• struktury własności kapitału jednostki dominującej, a także powiązań kapitałowych pomiędzy spółkami objętymi konsolidacją, (patrz też Wprowadzenie do skonsolidowanego sprawozdania finansowego)
• wyliczenia wartości firmy z konsolidacji,
• spółek objętych konsolidacją, a przeznaczonych do sprzedaży,
• istotnych transakcjach pomiędzy jednostkami powiązanymi, które nie zostały objęte procedurami konsolidacyjnymi,
• wspólnych przedsięwzięć, które nie zostały objęte procedurami konsolidacyjnymi.

Obowiązek sporządzania skonsolidowanego sprawozdania finansowego

Konsolidacja sprawozdań finansowych jest kosztownym i uciążliwym dla spółek procesem, dlatego szczególnie ważne jest ustalenie tzw. kręgu konsolidacyjnego, czyli spółek, które muszą zostać uwzględnione w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym. Krąg konsolidacyjny obejmuje:

• jednostkę będąca jednostką dominującą,
• jednostki zależne,
• jednostki współzależne,
• jednostki stowarzyszone.

Najbardziej oczywistą przesłanką pozwalającą ustalić obowiązek konsolidacyjny jest liczba głosów przypadająca na inwestora, ale równie ważna jest umowa spółki oraz inne niż kapitałowe powiązania między spółkami. Przykładem takich gospodarczych powiązań między spółkami może być sytuacja, w której jedno przedsiębiorstwo jest jedynym lub głównym odbiorcą produktów drugiego przedsiębiorstwa, lub gdy przedstawiciele jednej firmy mają wpływ na decyzję o podziale zysku (pokryciu strat) drugiej firmy.

Zwolnienia z obowiązku konsolidacyjnego

Nie wszystkie przedsiębiorstwa spełniające w/w warunki muszą sporządzać skonsolidowane sprawozdania finansowe. Tzw. małe grupy kapitałowe mogą skorzystać z prawa do zwolnienia z konsolidacji. Zwolnione z obowiązku konsolidacyjnego są również spółki dominujące niższego szczebla, jeśli posiadają co najmniej 90% udziałów jednostki zależnej, a jednostka dominująca wyższego szczebla obejmie konsolidacją wszystkie spółki zależne od spółki niższego szczebla (patrz rysunek).

• A posiada udziały w B minimum 90%.
• B posiada udziały w C i D po minimum 50%.
• W efekcie jednostka B może nie sporządzać skonsolidowanego sprawozdania finansowego

Z opisanych wyżej możliwości zwolnienia nie mogą korzystać spółki giełdowe, ani spółki przygotowujące się do wejścia na giełdę papierów wartościowych.

Z kręgu konsolidacyjnego wyłączone mogą być również spółki, których dane finansowe są nieistotne z punktu widzenia jednostki dominującej (patrz zasada istotności opisana powyżej), a także spółki, w które zainwestowano w celach spekulacyjnych, czyli z zamiarem odsprzedania w ciągu 12 m-cy.

Jednostka dominująca może w ogóle nie sporządzać skonsolidowanego sprawozdania finansowego, jeżeli wszystkie spółki zależne od niej spełniają warunek nieistotności lub są przeznaczone do sprzedaży.