Kontrakt terminowy to umowa dwóch stron o wykonanie transakcji kupna, w której kupujący zobowiązuje się do zakupu, a sprzedający do sprzedaży określonej ilości danego dobra, po określonej cenie, w określonym czasie w przyszłości.
Kontrakty terminowe wykorzystywane są przede wszystkim do zabezpieczania ryzyka wynikającego z faktu posiadania instrumentu bazowego, na który kontrakt został wystawiony. Kontraktami terminowymi możemy zabezpieczyć na przykład posiadany portfel akcji przed utratą wartości lub przykładowo w przypadku kontraktów na kursy walut, chronić wynik finansowy przedsiębiorstwa, gdy jest on obarczony ryzykiem walutowym. Pozwala on na zawarcie w danym momencie umowy, dzięki której będziemy mogli sprzedać lub kupić (zależnie od rodzaju kontraktu) dany instrument bazowy w przyszłości po określonej z góry cenie.
Zabezpieczanie przed ryzykiem zmiany ceny
By móc zastosować kontrakt terminowy jako zabezpieczenie przed ryzykiem, inwestor musi w pierwszej kolejności określić jaką pozycję zajmuje na instrumencie bazowym – przed jakim ryzykiem chce się zabezpieczyć.
- Jeżeli wzrost ceny danego instrumentu bazowego jest dla niego korzystny a spadek niekorzystny, posiada on tzw. „pozycje długą na instrumencie bazowym”.
- Jeśli jest odwrotnie – spadek ceny danego instrumentu bazowego jest dla niego korzystny a wzrost niekorzystny, posiada pozycję nazywaną „pozycją krótką na instrumencie bazowym”.
Zabezpieczenie przed ryzykiem niepożądanej zmiany ceny instrumentu bazowego polega na zajęciu na kontrakcie na instrument bazowy pozycji przeciwnej do pozycji zajmowanej na instrumencie bazowym. Pozwala to na zniwelowanie negatywnego wpływu zmiany ceny instrumentu bazowego, z drugiej jednak strony likwiduje również ewentualne zyski z korzystnej zmiany jego ceny.
Przykłady
Portfel akcji
Jeśli inwestor posiada portfel akcji, będzie obawiał się spadku cen akcji i tym samym spadku wartości portfela (posiada on pozycję długą na akcjach).
Aby zabezpieczyć się przed ryzykiem spadku ceny akcji sprzeda on kontrakt terminowy na taką samą ilość akcji jaką posiada (zajmie pozycję krótką) po cenie z dnia dzisiejszego. Zawrze on więc umowę, zgodnie z którą będzie on zobowiązany dostarczyć w przyszłości konkretną ilość akcji po cenie z dnia dzisiejszego.
- Jeżeli cena akcji spadnie, inwestor będzie mógł mimo wszystko sprzedać akcje zgodnie z zawartym kontraktem po cenie jaka występowała w dniu zawarcia kontraktu, lub jeśli chce zatrzymać akcje, odrobi tą stratę na ich wartości - będzie mógł kupić z rynku akcje po niższej cenie i sprzedać je po cenie z dnia zawarcia kontraktu (wyższej), inkasując różnicę jako zysk.
- Jeśli jednak cena akcji wzrośnie, inwestor nie skorzysta ze wzrostu wartości portfela, gdyż będzie musiał sprzedać akcje po cenie z dnia zawarcia kontraktu (niższej niż obecna rynkowa).
Rozrachunki walutowe
Eksporter - Jeśli jesteśmy eksporterem i posiadamy należności w walucie obcej to wzrost kursu waluty obcej będzie zwiększał nasze należności wyrażone w złotówkach (zwiększał nasz przychód i zysk), spadek kursu waluty obcej będzie powodował zmniejszanie się naszych należności w walucie krajowej (obniżenie zysku). Dopóki nie otrzymamy zapłaty w walucie obcej i nie wymienimy jej na walutę krajową, będziemy wystawieni na ryzyko spadku kursu waluty obcej i otrzymanie mniejszej ilości waluty krajowej niż się spodziewaliśmy. Zajmujemy tzw. pozycję długą na walucie obcej.
Chcąc zabezpieczyć się przed spadkiem kursu waluty obcej przyjmiemy pozycję krótką na kontrakcie na daną walutę. Zobowiążemy się do dostarczenia w przyszłości waluty obcej za określoną z góry cenę. W ten sposób zlikwidujemy ewentualny negatywny wpływ, jaki spadek kursu waluty mógłby mieć na nasz przychód.
Importer - Jeśli jesteśmy importerem i posiadamy zobowiązania w walucie obcej to sytuacja jest odwrotna - spadek kursu waluty, w której wyrażone są zobowiązania będzie zmniejszał wysokość zobowiązań wyrażonych walucie krajowej. Posiadamy pozycję krótką na walucie. W tej sytuacji będziemy obawiali się, że kurs waluty obcej wzrośnie zanim ją kupimy i spłacimy zobowiązanie, a w efekcie zapłacimy więcej w walucie krajowej niż się spodziewaliśmy.
Będziemy więc chcieli zabezpieczyć się przed wzrostem kursu waluty obcej poprzez przyjęcie pozycji długiej na kontrakcie na daną walutę (zobowiążemy się do zakupu w przyszłości określonej ilości waluty po określonej cenie).
Kontrakty z dostawą lub bez dostawy instrumentu bazowego
Z dostawą instrumentu bazowego
W przypadku tych kontraktów w momencie rozliczenia kontraktu terminowego dochodzi do rzeczywistego dostarczenia instrumentu bazowego przez jedną ze stron transakcji oraz rozliczenia pieniężnego całej kwoty transakcji.
Bez dostawy instrumentu bazowego
W przypadku niektórych kontraktów nie dochodzi do dostawy instrumentu bazowego, a jedynie do rozliczenia pieniężnego pomiędzy stronami, wynikłego z różnicy w cenie instrumentu bazowego ustalonej w kontrakcie a cenie spot na dzień rozliczenia kontraktu.
Podstawowe rodzaje kontraktów terminowych
W praktyce na rynku finansowym występują najczęściej dwa rodzaje kontraktów terminowych:
Kontrakt terminowy Forward
Jest to kontrakt zawierany na rynku pozagiełdowym. Jedną stroną w kontrakcie forward jest na ogół bank. Strony kontraktu uzgadniają warunki kontraktu, czyli ilość instrumentu bazowego, termin realizacji kontraktu oraz cenę. Z reguły bank kwotuje swoją cenę, jaką oferuje na dany typ kontraktu. Cena ta ewentualnie może podlegać negocjacji.
Strony uczestniczące w transakcji mogą rozliczyć się za pomocą gotówki bez faktycznej dostawy instrumentu bazowego. W przypadku kontraktów forward z reguły dochodzi do rozliczenia kontraktu z dostawą instrumentu bazowego. Kontrakty forward nie podlegają standaryzacji. Oznacza to, że warunki transakcji są ustalane przez strony uczestniczące w transakcji.
W przypadku kontraktów forward dominują kontrakty na waluty oraz stopy procentowe (W Polsce na WIBOR).
Kontrakt terminowy Futures
Kontrakty futures są przedmiotem obrotu giełdowego i w odróżnieniu od kontraktów forward podlegają standaryzacji. Oznacza to, że parametry kontraktów (dzień wygaśnięcia, ilość jednostek instrumentu bazowego zawarta w jednym kontakcie) są z góry ustalone i ujednolicone dla wszystkich kontraktów tego samego typu.
Standaryzacja umożliwia płynny obrót kontraktami na giełdzie, gdyż wszystkie kontrakty są takie same. Dwaj uczestnicy zawierający kontrakt nie są ze sobą związani do momentu wygaśnięcia kontraktu. Każdy z nich może dowolnie otwierać i zamykać pozycje. System komputerowy giełdy natomiast zapewnia poprawne dopasowywanie długich i krótkich pozycji oraz umożliwia rozliczanie kontraktów.
Rodzaje instrumentów bazowych
Najpowszechniej spotyka się kontrakty terminowe na:
- Instrumenty finansowe i kapitałowe:
- Akcje
- Indeksy giełdowe
- Obligacje
- Waluty
- Stopy procentowe
- Towary:
- Rudy (ropę, węgiel, miedź, złoto, srebro, aluminium, itp.)
- Produkty rolne (zboża, owoce, warzywa, bydło, mięso itp.)