Zależnie od stosowanych standardów rachunkowości istnieje wiele metod wyceny środków trwałych w momencie ich przyjęcia do użytkowania. Różne standardy ustalają różne zasady rozpoznawania kosztów pozyskania środków trwałych (na przykład niektóre pozwalają zaliczyć koszt transportu do wartości środka trwałego, podczas gdy inne nie). Zagadnieniem tym zajmiemy się dokładnie w dalszych częściach kursu księgowości. Tymczasem przedstawimy najpowszechniej stosowane, ogólne zasady ustalania wartości początkowej.
Środki trwałe ujmuje się w księgach w wartości brutto (wartości początkowej środka trwałego), która zależnie od źródła pochodzenia danego środka ustalana jest jako:
W przypadku zakupu - cena nabycia środka trwałego
W sytuacji, gdy przedsiębiorstwo dokona zakupu środka trwałego, jego wartością początkową będzie cena zakupu netto, czyli cena bez podatków (w Europie bez podatku VAT).
Zasady księgowania przyjęcia środka trwałego z zakupu prezentujemy w sekcji: zakup środka trwałego.
W przypadku wytworzenia środka trwałego w ramach własnej działalności - koszt jego wytworzenia
W sytuacji, gdy przedsiębiorstwo wytworzy środek trwały we własnym zakresie - przy wykorzystaniu swoich materiałów oraz swoich pracowników - wartość początkowa środka trwałego będzie równa kosztowi, jaki poniosło przedsiębiorstwo, aby stworzyć dany środek trwały. Będzie to więc suma kosztów takich jak: koszt materiałów wykorzystanych do budowy środka trwałego, część wynagrodzeń pracowników, która przypada na czas jaki poświęcili oni na budowę środka trwałego, koszty energii oraz inne koszty bezpośrednio związane z budową danego środka.
Zasady księgowania przyjęcia środka trwałego wytworzonego we własnym zakresie prezentujemy w sekcji środki trwałe w budowie.
W przypadku środków trwałych otrzymanych jako aport lub w formie darowizny - cena sprzedaży
Zdarza się, że spółka może otrzymać dany środek trwały jako darowiznę lub jako aport (aport jest to wniesienie środka trwałego do spółki przez właściciela lub współudziałowca zamiast wpłaty na kapitał zakładowy firmy). W tym przypadku nie można wykorzystać ceny zakupu, gdyż środek mógł być kupiony dużo wcześniej, lub był używany i jego wartość nie jest równa cenie za jaką został kupiony. W takiej sytuacji wykorzystuje się cenę sprzedaży, czyli cenę, za jaką można by obecnie sprzedać dany środek na rynku.
Niektóre standardy rachunkowości dopuszczają inne metody wyceny - na przykład metodą DCF (discounted cash flow), czyli wycenę na podstawie przyszłych przepływów pieniężnych, jakie mają przepłynąć do spółki z danego środka trwałego. Tym zagadnieniem zajmiemy się w dalszych częściach kursu.
Kapitalizacja kosztów doprowadzenia środka do użyteczności
Wiele środków trwałych po zakupie nie jest od razu zdatnych do użytku. Często trzeba je przetransportować, zamontować i przystosować, zanim będą one mogły być wykorzystane w działalności przedsiębiorstwa. Większość standardów rachunkowości wymaga zaliczenia wszystkich tych kosztów do początkowej wartości środka trwałego. Najczęściej przyjęcie takich środków księguje się przy wykorzystaniu konta „Środki trwałe w budowie”. Zagadnienie to opisaliśmy przy okazji opisu zakupu środków trwałych oraz środków trwałych w budowie.
Kapitalizacja kosztów demontażu bądź likwidacji środka trwałego
Ustawa o Rachunkowości w Polsce nie zezwala na poniżej opisaną kapitalizację kosztów demontażu środka trwałego w jego wartości początkowej.
Niektóre standardy rachunkowości, w tym IFRS, czyli Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej zalecają, aby w przypadku środków trwałych, co do których wiadomo, że po ich czasie użytkowania wymagane będzie poniesienie istotnych kosztów demontażu tych środków lub poniesienie innych kosztów związanych z ich likwidacją, koszty te, odpowiednio oszacowane i zdyskontowane, ująć w wartości początkowej środka trwałego.
Podejście to opiera się na założeniu, że tak samo jak koszty montażu środka trwałego, tak i koszty jego demontażu są kosztami nierozerwalnie związanymi z danym środkiem trwałym i z korzyściami jakie płyną z niego do przedsiębiorstwa. Jako takie, koszty te nie powinny być traktowane oddzielnie i nie powinny w całości obciążać wyniku finansowego w okresie demontażu, ale zgodnie z zasadą adekwatności kosztów do przychodów powinny być kapitalizowane w wartości środka trwałego w momencie jego przyjęcia do użytkowania, a następnie przez cały okres jego użyteczności systematycznie uwalniane do rachunku wyników poprzez amortyzację.