Wstępna analiza sprawozdania finansowego

Wstępna analiza sprawozdania finansowego utożsamiana jest z analizą jego dwóch podstawowych części: bilansu oraz rachunku zysków i strat. Powszechnie jako analizę wstępną przeprowadza się analizę pionową (analizę struktury) i poziomą (analizę dynamiki) obu tych części.

Wstępna analiza bilansu

Bilans ukazuje obraz sytuacji majątkowo-kapitałowej przedsiębiorstwa. Jego wstępna analiza ma na celu ocenę tej sytuacji, jak również wskazanie kierunku dalszych, bardziej szczegółowych analiz. Wstępna analiza bilansu obejmuje¹:

• analizę poziomą – polegającą na badaniu dynamiki sumy bilansowej oraz poszczególnych pozycji aktywów i pasywów;
• analizę pionową – polegającą na badaniu wzajemnej struktury aktywów i pasywów oraz ich struktury wewnętrznej;
• analizę pionowo-poziomą – polegającą na badaniu struktury kapitałowo-majątkowej.

Badanie dynamiki sumy i pozycji bilansowych (analiza pozioma) ma na celu ustalenie ich zmian w czasie. Można przy tym zaobserwować wzrost lub spadek sumy bilansowej, a także wielkości poszczególnych pozycji aktywów i finansujących je pasywów, co prowadzi do zmian ich struktury. Najlepsze wyniki daje dokonywanie takiej analizy na podstawie danych wieloletnich (3-5 lat). Dopiero wtedy wyraźnie widać tendencje i kierunki rozwoju poszczególnych pozycji, co umożliwia wnioskowanie o rozwoju sytuacji majątkowo-finansowej przedsiębiorstwa.

Zmiany wielkości pozycji bilansowych bada się najczęściej na podstawie wskaźników dynamiki. Można wprawdzie badać również zmiany absolutne (wyrażone w jednostkach pieniężnych), niosą one jednak małą ilość informacji. Wskaźniki dynamiki są wyliczane jako procentowy stosunek wielkości z danego roku do wielkości z roku poprzedniego (wskaźniki łańcuchowe), lub do wielkości bazowej, do której porównuje się wszystkie analizowane lata (wskaźniki jednopodstawowe). Pierwsza metoda jest bardziej rozpowszechniona, łatwiej bowiem na jej podstawie zaobserwować wieloletnie tendencje rozwojowe².

Ogólnie pożądanym zjawiskiem jest systematyczny wzrost sumy bilansowej, świadczący o rozwoju przedsiębiorstwa. Musi się on jednak odbywać przy zachowaniu właściwych proporcji poszczególnych pozycji, co badane jest poprzez analizę pionową bilansu.

Analiza pionowa bilansu polega na analizie struktury aktywów i pasywów, co w praktyce przekłada się na obliczenie udziału poszczególnych składników majątku i kapitałów w łącznej sumie bilansowej. W następnej kolejności bada się strukturę poszczególnych części aktywów i pasywów. Podczas tego badania obserwuje się również zmiany zachodzące w obserwowanych strukturach w poszczególnych latach, co łączy tą analizę z analizą poziomą.

W przypadku obu kierunków analizy wyniki muszą być interpretowane z uwzględnieniem warunków zewnętrznych oraz specyfiki samego przedsiębiorstwa. Jest to szczególnie istotne z punktu widzenia analizy pionowej. Struktura aktywów różni się znacząco w przedsiębiorstwach z różnych branż. Firmy produkcyjne mają z reguły wysoki udział aktywów trwałych, w przypadku handlowych natomiast występuje znaczna przewaga po stronie aktywów obrotowych. Również struktura finansowania różni się zależnie od specyfiki działalności i jest dopasowywana do struktury aktywów. Jeśli chodzi o analizę poziomą natomiast, istotnym jest porównywanie przedsiębiorstwa do podobnych w branży oraz uwzględnienie inflacji przy obliczaniu dynamiki jego wzrostu. W różnych sektorach gospodarki i fazach cyklu koniunkturalnego przedsiębiorstwa utrzymują różną dynamikę rozwoju. Ponadto, większe firmy charakteryzują się przeciętnie wolniejszym tempem wzrostu od mniejszych, co również należy uwzględnić przy ich ocenie.

Zdecydowanie łatwiejsza w interpretacji jest trzecia część wstępnej analizy bilansu – analiza pionowo-pozioma. Polega ona na sprawdzeniu czy metody finansowania aktywów przez firmę zapewniają jej bezpieczeństwo pod kątem długoterminowej płynności finansowej. Przyjmuje się, że przedsiębiorstwo stosujące konserwatywną, bezpieczną politykę finansową powinno stosować tzw. złotą regułę bilansową, polegającą na tym, że całość posiadanych przez nie aktywów trwałych jest finansowana przy pomocy kapitałów własnych. Ewentualna, mniej restrykcyjna, reguła bankowa (srebrna reguła bilansowa) dopuszcza pokrycie aktywów trwałych kapitałem stałym, czyli własnym łącznie z długoterminowym. Jest to jednak również uzależnione od branży i specyfiki konkretnego przedsiębiorstwa.

Wstępna analiza rachunku zysków i strat

Wstępna analiza rachunku zysków i strat polega na badaniu dynamiki i struktury wielkości strumieni reprezentujących poszczególne przychody, koszty i wynik finansowy oraz ocenie relacji pomiędzy poszczególnymi kategoriami wyniku finansowego. Zmiany zysku netto są bowiem wynikiem zmian poszczególnych kategorii wyniku finansowego. Dla ułatwienia oceny rachunku zysków i strat, wykorzystuje się wskaźniki³:

• dynamiki przychodów i kosztów,
• struktury:
  • rodzajowej przychodów,
  • poziomu kosztów,
  • rentowność przychodów.

Opisana powyżej wstępna analiza rachunku zysków i strat daje analitykowi ogólne pojęcie o sytuacji finansowej przedsiębiorstwa oraz o tendencjach i kierunkach, w których się ono rozwija. Analiza ta wskazuje również aspekty, którym należy przyjrzeć się dokładniej w dalszych etapach analizy finansowej danej jednostki. Uzyskawszy wstępne informacje, można przejść do następnego etapu analizy finansowej, jakim jest analiza wskaźnikowa. Na jej podstawie uzyskamy szczegółowe informacje o przyczynach zdarzeń obserwowanych we wstępnej analizie oraz dogłębnie zbadamy kondycję finansową przedsiębiorstwa.