Wyjaśnienie poszczególnych pozycji bilansu

Pasywa

Pasywa przedstawiane są z reguły po prawej stronie bilansu. Charakteryzują one źródła finansowania aktywów, czyli pokazują skąd przedsiębiorstwo pozyskało środki finansowe na zakup aktywów. Jak wspomnieliśmy powyżej, pasywa dzielą się na dwie podstawowe grupy: kapitał własny i kapitał obcy.

Kapitał własny

Kapitał (fundusz) własny jest pozycją niejednolitą. Wyodrębnia się tu różne pod względem źródeł pochodzenia i możliwości wykorzystania pozycje:

Kapitał podstawowy

Kapitał podstawowy jest najistotniejszym kapitałem własnym. W spółkach akcyjnych nazywany jest kapitałem zakładowym. Jago wysokość jest ustalona w umowie spółki i wpisana w rejestrze sądowym. Jest to w pewnym sensie wkład właścicieli spółki, którzy wnoszą oni w momencie zakładania przedsiębiorstwa, aby miało ono środki do rozpoczęcia działalności. Może on być wniesiony w postaci gotówki, bądź np. środków trwałych takich jak maszyny bądź nieruchomości. W przypadku gdy wniesienie następuje w postaci niegotówkowej mówi się, że kapitał podstawowy został wniesiony aportem. Ze względu na jego charakter, kapitał podstawowy nazywany jest często kapitałem początkowym, bądź zakładowym

Należne wpłaty na kapitał podstawowy

Należne wpłaty na kapitał podstawowy należy rozumieć jako zadeklarowane, ale nie wniesione wpłaty. Wielkość kapitału podstawowego wpisana jest do rejestru, zdarza się jednak, że właściciele pomimo swoich deklaracji nie wnoszą do spółki pełnej wartości kapitału, lub robią to w ratach. W bilansie należy jednak wykazać taką ilość kapitału podstawowego, jaka została wpisana w rejestrze sądowym. W tej sytuacji powstaje pozycja należne wpłaty na kapitał podstawowy. Ujmowane są one w bilansie jako wartość ujemna. Obniżają wielkość kapitału podstawowego, który obejmuje zarówno kapitał rzeczywiście opłacony jak i jedynie zdeklarowany.

Akcje własne

Akcje własne również są wartością ujemną obniżającą kapitał własny. Są to akcje firmy skupione przez nią samą od akcjonariuszy. Skupując akcje od ich posiadaczy, spółka niejako oddaje im wpłacony przez nich kapitał podstawowy, dlatego aby w bilansie wykazać jego odpowiednią ilość należy wykazać takie akcje jako wartość ujemną. Jako generalna zasada, posiadanie akcji własnych przez spółkę jest zabronione przez prawo, gdyż mogłaby ona próbować manipulować kursem swoich akcji poprzez ich zakupy i sprzedaż. Kodeks spółek handlowych dopuszcza jednak skupowanie akcji własnych przez spółkę w konkretnych przypadkach¹, np. jeżeli akcje te mają zostać rozdane pracownikom lub umorzone czyli zlikwidowane.

Kapitał zapasowy

Kapitał zapasowy powstaje na dwa sposoby:

1. Z nadwyżki ceny sprzedaży nad wartością nominalną akcji. Jeżeli spółka posiada kapitał podstawowy w wysokości 100.000 to jeżeli, aby go zebrać wyemitowała 10.000 akcji, to wartość nominalna akcji wynosi 10 zł. Kapitał podstawowy = 10.000 x 10 = 100.000 zł. Jeżeli natomiast spółka sprzedałaby swoje akcje po 12 złotych to suma kapitału pozyskanego w ten sposób wynosiłaby 120.000. Z czego 100.000 tworzyłoby kapitał podstawowy (zgodnie z zapisem w rejestrze sądowym), pozostałem 20.000 natomiast tworzyłoby kapitał zapasowy.
2. W trakcie działania spółki, kapitał zapasowy zwiększany jest co roku przez zatrzymywaną przez spółkę część zysku netto. Każdego roku, w którym spółka wypracuje zysk, podejmowana jest decyzja co z nim zrobić. Można go wypłacić właścicielom firmy w postaci dywidendy, lub zatrzymać w firmie i wykorzystać w jej działalności i rozwoju. Ta zatrzymana część zysku będzie właśnie zwiększała kapitał zapasowy.

Kapitał z aktualizacji wyceny

Kapitał z aktualizacji wyceny powstaje w skutek przeszacowania środków trwałych i inwestycji długoterminowych. Aktualizacja ta odbywa się ze względu na urzędowe zarządzenia mające na celu urealnienie wartości środków trwałych posiadanych przez przedsiębiorstwa. Jest to pozycja typowo rozliczeniowa. Raz na jakiś czas Ministerstwo Finansów wylicza na podstawie inflacji, wzrost wartości poszczególnych rodzajów środków trwałych i publikuje przeliczniki, przy pomocy których spółki podnoszą wartość swoich środków trwałych aby ich wartość była bardziej zbliżona do wartości rynkowej. W sytuacji wzrostu wartości aktywów, aby zachować zasadę bilansowania wzrost ich wartości wykazuje się z drugiej strony bilansu jako kapitał z aktualizacji wyceny.

Kapitały rezerwowe

Kapitały rezerwowe mogą być tworzone przez spółki akcyjne na pokrycie szczególnych strat lub zobowiązań.

Zysk (strata) z lat ubiegłych

Wypracowawszy zysk, firma podejmuje decyzję, co zamierza z nim zrobić. Może go wypłacić akcjonariuszom w fromie dywidendy lub zatrzymać i wykorzystać do finansowania swojej działalności. Jeżeli firma nie podejmie decyzji co zrobić z zyskiem z roku poprzedzającego ten, na który stworzony jest bilans, wynik ten figuruje w pozycji zysk (strata) z lat ubiegłych aż do momentu podjęcia decyzji.

Zysk (strata) netto

Osobno, w pozycji zysk (strata) netto, pokazywany jest wynik z danego roku obrotowego. Pozycja ta występuje w zasadzie w każdym bilansie, gdyż decyzje o podziale zysku zapadają z reguły w roku następującym, po roku którego dotyczy bilans. Na dzień bilansowy, nie ma więc jeszcze decyzji o podziale zysku. Pozycja ta wydzielona jest osobno z pozycji zysk (strata) z lat ubiegłych w celach informacyjnych.

Odpisy z zysku w ciągu roku obrotowego

Odpisy z zysku w ciągu roku obrotowego ukazują wysokość wypłaconych ewentualnych zaliczek na dywidendy. Wielkość ta obniża wartość kapitału własnego, dlatego też jest prezentowana z minusem. Działa to następująco:

Jeżeli akcjonariusze postanowią o wypłacie dywidendy z zysku z danego roku przed końcem tego roku, podejmują odpowiednią uchwałę. Spółka wypłaca im zaliczkę na dywidendę. Aby przedstawić ją odpowiednio w bilansie i zaznaczyć iż jest to dywidenda dotycząca tego roku, oraz aby utrzymać przejrzystość bilansu, zamiast obniżać zysk o wypłaconą zaliczkę, spółka prezentuje ją jako wartość ujemną w kapitałach własnych, obniżając ich wartość ale utrzymując czytelność zapisu - nie są wymagane dodatkowe wyjaśnienia aby każdy mógł się zorientować jakie zdarzenia zaszły w spółce.

Zobowiązania i rezerwowy na zobowiązania

Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania to kapitały obce, które będzie trzeba oddać, a które firma wykorzystuje do finansowania swojej działalności. Podstawowymi pozycjami są tu:

• rezerwy na zobowiązania,
• zobowiązania długoterminowe,
• zobowiązania krótkoterminowe,
• rozliczenia międzyokresowe,

Wyjaśnianie poszczególny pozycji tej części bilansu poprzedzimy wyjaśnieniem terminu zobowiązania. W skrócie, zobowiązania to wszystkie długi, głównie pieniężne, które nasza firma musi zapłacić swoim kontrahentom bądź innym podmiotom, w związku ze zdarzeniami zaistniałymi w przeszłości. Zobowiązania są czymś odwrotnym do należności. Wyobraźmy sobie, że dokonujemy zakupu jakiegoś towaru. Sprzedający dostarcza nam towar. My otrzymujemy fakturę z kwotą jaką mamy zapłacić oraz terminem płatności np. za 30 dni. Jesteśmy zobowiązani do zapłaty za dostarczony towar najpóźniej za 30 dni - mamy wobec naszego kontrahenta dług. Takie długi nazywamy właśnie zobowiązaniami.

Zobowiązania długoterminowe

Zobowiązania długoterminowe obejmują zobowiązania o terminie zapadalności powyżej 12 miesięcy. Zalicza się tu przede wszystkim długoterminowe kredyty i pożyczki, obligacje i inne zobowiązania z tytułu emisji długoterminowych dłużnych papierów wartościowych. Zaciągnięte kredyty też bowiem są zobowiązaniami, w których otrzymujemy od banku gotówkę i zobowiązujemy się do jej zwrotu w terminie późniejszym.

Zobowiązania krótkoterminowe

Zobowiązania o terminie spłaty poniżej jednego roku zaliczane są do zobowiązań krótkoterminowych. Jest to obszerna grupa obejmująca zobowiązania z tytułu dostaw i usług, z tytułu wynagrodzeń, podatków, ceł, ubezpieczeń, kredytów i pożyczek, z tytułu emisji krótkoterminowych papierów wartościowych, zobowiązań wekslowych, otrzymanych zaliczek na dostawy oraz innych zobowiązań.

Rezerwy na zobowiązania

Rezerwy na zobowiązania tworzy się aby uwzględnić w sprawozdaniu finansowym koszty, które dotyczą danego roku obrachunkowego, ale jeszcze nie powstały, można je jednak przewidzieć z dużym prawdopodobieństwem oraz oszacować ich wielkość. Rezerwy tworzy się np. z tytułu oczekiwanych strat wynikających ze zwrotów gwarancyjnych towarów i produktów, strat wynikających z udzielonych poręczeń i operacji kredytowych lub skutków toczącego się postępowania sądowego. Tworzy się również szacowaną metodami aktuarialnymi rezerwę na świadczenia emerytalne. Weźmy za przykład zwroty gwarancyjne: Jeżeli firma sprzedaje produkty w ciągu roku z gwarancją na 12 miesięcy, część tych produktów zostanie zwrócona jako zwroty gwarancyjne w roku kolejnym. Zwroty te będą jednak dotyczyły sprzedaży z roku danego. Aby ująć odpowiednio koszty przyszłych napraw/zwrotów gwarancyjnych dotyczących sprzedaży tegorocznej, firma szacuje (z reguły na podstawie doświadczeń z lat poprzednich) wielkość rezerwy na dane koszty i księguje ją w danym roku obrotowym. Innym przykładem może być również zakup produktów lub usług pod koniec roku, na które kontrahent wystaw nam fakturę dopiero w styczniu. Aby odpowiednio zakwalifikować koszty do okresu, w którym odbył się zakup, tworzymy rezerwę na zobowiązania.

Rozliczenia międzyokresowe (pasywne)

Do rozliczeń międzyokresowych (pasywnych) zalicza się ujemną wartość firmy, przychody przyszłych okresów oraz inne długo- i krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe. W przeciwieństwie do rozliczeń międzyokresowych aktywnych, te rozliczenia międzyokresowe dotyczą kosztów, które nie zostały jeszcze poniesione, natomiast znamy ich przewidywaną wartość i termin. Na przykład jeżeli jakaś spółka wykonuje dla nas usługę, na którą wystawi nam fakturę pod koniec wykonania, a wykonanie rozciąga się na wiele miesięcy, nieprawidłowym byłoby ujmowanie w koszty całej kwoty, w momencie otrzymania faktury, gdyż usługa dotyczyła dłuższego okresu czasu a nie jednego miesiąca. Aby odpowiednio dopasować wielkość kosztu do konkretnych miesięcy, firma co miesiąc tworzy rezerwę w wysokości kosztu przypadającego na dany miesiąc, w korespondencji z kosztem. Następnie w momencie otrzymania faktury, spółka księguje ja w korespondencji z rezerwą zamiast z rachunkiem wyników, unikając w ten sposób zniekształcenia, które wynikłoby, gdyby cały koszt ujęty był w jednym miesiącu.